De Zwaan

De laatste tijd voel ik mij in mijn element. Ik kom bijzondere mensen tegen die net als ik het bedrog van het bedrag doorzien en van belangen naar verlangen gaan. Delen in verbondenheid. Hoe anders was dat een tijdje geleden? Alsof ik door een zwaar en zompig moeras mijn weg moest vinden. Een gedicht, dat dit prachtigt illustreert, is de Zwaan van Rilke. Het water is zijn element, zijn thuis.

Dit moeizaam door het ongedane gaan,
zwaar en als gebonden,
lijkt op de lompe gang der zwaan.
En het sterven, dit verlaten van de gronden
waarop wij dagelijks stonden,
gelijkt zijn angstige te-water-gaan
in wateren die hem zacht ontvangen
en die zich, als gelukkig om ‘t vervangen
onder hem terugtrekken, baan na baan;
terwijl hij zich, oneindig stil, steeds zekerder,
steeds waardiger en vorst’lijker
steeds kalmer peddelend door voelt gaan.

Ode aan de Urbanisten

Een nieuwe dag brak aan. De hoge glazen gebouwen aan de rivier weerspiegelden elkaar terwijl de Zwaan zich baadde in een prachtig ochtendlicht. Het strand van het Grote Getijdenpark  was nog door geen mens bevuild. Langs de branding stonden de voetafdrukken van de meeuwen nog als dennennaalden zo scherp in het zand. Met veel wiekgeklap vlogen twee vogels op en verdwenen uit het zicht, als waren ze opgezogen door de wolkeloze hemel boven de Reinhaven. De oude man staarde hen een tijdlang zwijgend na en vroeg zich peinzend af of ze weer terug zouden keren.

Langzaam vulde het strand zich. Het stille krieken van de dag maakte plaats voor de geluiden van de dag. Twee jongens vulden hun emmers en bouwden ijverig aan een zandkasteel. En niet zo maar een zandkasteel, dit kasteel was anders. Niet hoekig en harde kantelen maar prachtige ronde vormen. De O’s en A’s waren niet van de lucht. Mensen verzamelden zich rond het tafereel maar de jongens waren zo vol overgave aan het werk dat ze hen niet schenen op te merken.

De oude man luisterde naar het briesje dat door de bomen ging, en staarde naar de hemel, waar de blauwe lucht plaats maakte voor donkere wolken die boven de haven samenpakten. Al snel vielen de eerste druppels en in korte tijd waren alleen de oude man en de twee jongens nog op het strand. Nog steeds waren de twee gedreven aan het werk maar zagen dat hun bouwwerk steeds meer inzakte ondanks hun verwoede pogingen om het af te maken. De oude man sloeg hen gade, licht weemoedig. Hij wist wat de jongens meemaakten. Ook hij had zandkastelen gebouwd.

Connecting the dots

‘De lijn is een punt die zich in beweging zet’. Een reflectie van de kunstenaar Paul Klee. Nulla dies sine linea. ‘Geen dag zonder lijn' betekent bij Klee dat je elke dag met je vak bezig moet zijn, telkens even moet denken waarom het ook weer te doen was in je leven. In zijn geval was dat de scheppende kunst, maar het geldt eigenlijk voor iedereen. De schrijver en journalist kunnen geen dag zonder geschreven regel, de  filosoof niet zonder een uurtje Kant lezen, de jurist niet zonder haar jurisprudentie, de atleet niet zonder zijn kilometers en de wielrenner niet zonder zijn dagelijkse training van twee uur fietsen, de docent niet zonder reflectie hoe het leren nog beter kan.

De lijn is nooit af, groeit als een organisme verder en verder. De lijn gaat op reis en beleeft steeds nieuwe avonturen. De lijn krijgt een eigen leven in een eindeloze reeks mogelijke figuren en kruisingen van lijnen. Het is, kortom, een scheppend beginsel, dat zich iedere dag opnieuw doet gelden. Het is herbeginnen, het tegenovergestelde van de herhaling of de mechanische verveling. Punt. En altijd ben ik benieuwd wat er na de punt komt.

Inmiddels is het een week geleden dat we met dertien ervaren innovators in het onderwijs de Lerende Reis zijn begonnen. Relatieve eenlingen die zich proberen los te zingen van de wereld van conventies. Inventies in plaats van conventies. Stuk voor stuk zijn het mensen die streven naar een ruimere blik, naar een andere manier van denken en handelen in het onderwijs. En dat andere denken en handelen vraagt om andere contexten omdat alleen die leiden tot schuivende inzichten. Creatieve uitingen en innovatieve ideeën staan meestal niet op zichzelf maar ontstaan binnen een bepaalde context van niet traditioneel denken. Buiten je eigen denkkaders treden leidt tot het zien van nieuwe oplossingen. Zo groeit het besef dat er met verschillende brillen gekeken kan worden, dat je het denken over onderwijs kunt herdenken.

Onderwijs is te belangrijk om er niet mee te experimenteren. En dat hebben we gedaan. Josephine en ik hebben gekozen voor een andere aanpak die je zou kunnen samenvatten met: RUIMTE maken en Ruimte laten. Geen onderzoeker of trainer als eigenaar van een leertraject, maar de groep als regisseur van haar eigen leerproces. Niet lean and mean, maar leeg en ruim. Een vrijplaats of agora bieden waarin je met anderen relatief tijdloos kan filosoferen en autonoom kunt creëren. Ruimte maken en laten om iets moois en nieuws te laten ontstaan. Iets essentieels zonder overbodigheden. Spannend. Ook voor mij. Ik ben geneigd om stevig in het proces te zitten. Er ontgaat mij geen trillend bovenlipje, of een ontwikkelend patroon in groepsprocessen. En dan niet ingrijpen maar de groep alleen maar volgen in aandachtige aanwezigheid.

Leiden en volgen. Iemand die iets creëert leidt degene die het aanschouwt ergens naar toe. Jij, de ontvanger, volgt daarin misschien, maar er is geen vaste weg, alleen die van jezelf. Een weg naar jouw en mijn persoonlijke vragen. En wie is daarin leidend? Wie of wat zet je aan om je eigen pad te volgen? Vragen die ik mij stel. Wie ben ik en wat is mijn rol als ik niet meer de initiator ben van de leerprocessen van de ander of van de groep die ik begeleid. En wat houdt die begeleiding dan eigenlijk in? Is het hebben van hoge verwachtingen en het faciliteren en aanwezig zijn genoeg? Reflecties van een vertwijfelde trainer.

De Lerende Reis gaat voor mij over grensoverschrijdende samenwerking, pedagogische professionals, kennisdeling, creatieve spanning, nieuwe combinaties, over de afwezigheid van regels en procedures, over collectieve ambitie, bescheidenheid, betrokkenheid en zelforganisatie, over synergie, verrijking van verschillen en over dienend leiderschap. Bij dat laatste heb ik altijd de neiging om leider schaap te schrijven. Loopt een goede herder voor of achter de schapen?

De eerste voorzichtige stap is gezet. En nu maar met zijn allen ontdekken welke lijn er zal ontstaan. Wat uiteindelijk in februari zichtbaar zal zijn, we zullen het beleven.

Graag sluit ik af met de bekende woorden van Klee:  'Kunst geeft niet het zichtbare weer, kunst maakt zichtbaar'.

Hardnekkige Heermoes

Renée en ik hebben een heerlijke moestuin. Ik ken geen plekje waar ik zo snel in slaap val. Een watertje voor ons en een paar hanige hanen die de hele dag door kraaien aan de overkant. Ons tuintje is anders dan de tuin van onze buurman Bas die dit stekje al een jaar of vijftig bebouwd. Rechte stroken, grote productie. Wij zijn een jaar of vier bezig. Ik vooral met spitten om te zorgen dat Renée lekker met haar plantjes kan praten. Met haar koperen tuingereedschap heeft ze er een mooi tuintje van gemaakt ondanks de strijd tegen de hardnekkige heermoes. Het lijkt een ongelijke strijd. De heermoes blijft terugkomen, vooral op plekken waar we niet hebben gespit of kunnen spitten, zoals onder het terras of rondom de vruchtstruiken. Gif willen we niet gebruiken maar wat dan wel?

Teruggekomen van vakantie zien we dat onze boze buurman Bas de heermoes aan de waterkant van ons landje en op de grens van zijn en ons land met gif heeft bespoten. Ook rond onze bessenstruik en tomaten. Buurman Bas heeft natuurlijk last van onze heermoes en heeft geklaagd bij de botte bestuurders van de vereniging die net als hij als sinds mensenheugenis op de tuin zitten en die hebben vervolgens actie ondernomen in onze afwezigheid.

Een andere Bas, Bas Rosenbrand, oprichter van Iederwijs, de school van onze kinderen, heeft in zijn boek Rondspraak vier verschillende vormen van communicatie beschreven die voortkomen uit de houding die je naar een ander hebt. Noem het vier verschillende systemen elk met hun eigen dynamiek. Het bepaalt je communicatie, hoe je beslissingen neemt, conflicten oplost, wat je ziet als kwaliteit en verantwoordelijkheid, hoe je naar leren kijkt, hoe je leiderschap invult enz.
In het kort, op een rijtje:
Ik tegen de ander. De ander is een bedreiging. Ik heb gelijk en jij dus niet. En dat zal je weten ook.
Ik of de ander. De ander is de concurrent. Wedstrijdjes om macht. Ik heb meer gelijk dan jij.
Ik en ander. De ander is je partner. Uitwisseling, afstemming en matchen van verwachtingen. Delen.
Ik ben de ander. De ander is een deel va het geheel. Compassie en empathie als resonantie in je eigen wezen van wat de ander voelt. (www.rondspraak. nl)

Vanmorgen hebben we besloten om door te gaan met onze moestuin maar wel op een andere plek. Op zoek naar vruchtbare grond.