pilobolus

Vandaag met stramme spieren opgestaan. Het werd een stuk soepeler toen ik na het kijken van dit filmpje ging oefenen met Renée. Veel plezier!

Van keukentafel tot coöperatie?

Voor ieder systeem geldt uiteindelijk dat er een keerpunt komt. En dat gaat natuurlijk ook op voor het onderwijssysteem dat, net als vele andere instituties, wordt geregeerd door een overdaad aan regels die vaak nog zichzelf tegenspreken ook. Gelukkig roepen regels ook tegendraads, rebels gedrag op. (grappig dat het verschil tussen rebels en regels slechts 1 letter is.) Mensen die ondanks of misschien wel dankzij het regelsysteem hun ontwerp vrijheid vinden. In de beperking toont zich de meester.  Met een aantal van hen voerden we gisteravond een keukentafelgesprek.

Iedere golf begint met een rimpeling. Iemand die een steen in de vijver gooit en kijkt tot waar de rimpelingen gaan. Gisteren was ik dat. Ik had zeven witte raven uit het Rotterdamse onderwijs uitgenodigd met de vraag hoe we het proces van collectief leren kunnen versterken en tot mijn grote verbazing had iedereen enthousiast gereageerd. Ondanks overvolle agenda’s waren deze mensen graag  bereid om met elkaar in dialoog te gaan over hun vak. Even tijd nemen om uit de tijd te stappen. De boel vertragen en wat dieper te reflecteren dan doorgaans mogelijk is. Geen debat, geen discussie maar een dialoog. Een gesprek zonder agenda.

Je diepste intentie bepaalt het uiteindelijke resultaat. Als die intentie gedeeld wordt, zijn geen uitgebreide plannen nodig, hoef je je geen zorgen te maken over het uiteindelijke resultaat. Dat zorgt dan prima voor zichzelf. Het enige wat je dan hoeft te doen, is een lijn trekken tussen de verschillende punten. Connecting the dots, zoals mijn goede vriend Kees Schreuders dat noemt. Fedor, één van de tafelgenoten, had het over de boeien waartussen gevaren wordt. Koers uitzetten en in lijn met de boeien je richting bepalen. En dan is het niet erg als je het eind niet in zicht hebt. Een binnenvaartschipper ziet ook niet wat er voorbij een bocht te zien is maar weet wel de koers vast te houden door in lijn met de boeien te varen.

“Als je de bureaucratie er buiten houdt, dan is er heel veel mogelijk op zo’n hogeschool. Je moet je niet al te veel gelegen laten aan de regelgeving en gewoon de dingen doen die jij belangrijk vindt. Als het een succes wordt, dan is iedereen weer tevreden. Ook de menen die aanvankelijk het zouden afkeuren als ze er vanaf hadden geweten.” Mooie gesprekken ontstonden over het belang van echte opdrachten en het geven van autonomie aan studenten. “Ze moeten met knikkende knieën met hun ontwerp naar de opdrachtgever.” Over het belang van constructieve frustratie, niet alleen voor studenten maar ook voor de docenten zelf. Iedere opdracht moet ook een uitdaging bieden aan de docenten. Pas als iemand wordt uitgenodigd om een prestatie te leveren die net boven zijn vermogen ligt, ontstaat de mogelijkheid van flow.

Een deel van de avond spraken we over belangen. Van bedrijfsleven, studenten, docenten maar ook van bestuurders die niet noodzakelijk met elkaar in lijn hoeven te zijn. Of misschien wel contrair zijn. Emile vertelde over de opkomst van bedrijfsscholen en de terugloop van studenten Techniek in MBO. Het is niet denkbeeldig dat dit tot grote verschuivingen zal leiden in het educatieve landschap.  Van hieruit kwam het gesprek op coöperaties.  Van oudsher werden in Nederland veel publieke taken uitbesteed aan maatschappelijke organisaties. Geen winst, geen money control maar people control. Geen sturing op control met codes en systemen en met winstmaximalisatie als voornaamste doel, maar ketenverantwoordelijkheid met gelijkwaardige partners. Tegenover al die kolossen van organisaties zie je steeds vaker kleine initiatieven opkomen, variërend van buurten die met zonnepanelen hun eigen energie opwekken en het overschot verkopen (Tegenlicht; Power to the People) tot het ‘Broodfonds’, een alternatieve vorm van verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid op basis van solidariteit bij ZZP-ers.

In de toekomst draait het minder om individuele of institutionele macht en meer om gebundelde kracht. Vrij naar de Trendrede. Kan een coöperatie een antwoord zijn op de problemen waar het onderwijs mee te maken heeft? Met een groep als deze met passie voor leren als gemeenschappelijk belang en  doel gekoppeld aan een grote behoefte aan autonomie, moet dat toch mogelijk zijn? Vragen genoeg voor een volgende keer. 

Delicate dynamiek

Gisteren een dag vol perspectieven die begon met een bezoek aan Spark Design, één van de grotere ontwerpbureaus in Nederland. Het bedrijf is gevestigd in de Vertrekhal Oranjelijn aan de Rotterdamse Lekhaven.  Een bijzonder mooi gebouw met een prachtig uitzicht, ook met een inktzwarte hemel, een gierende wind en striemende regen. Op tien minuten loopafstand ligt het RDM terrein. Als Spark in staat is om auto’s te laten vliegen dan moet het toch ook mogelijk zijn om schoenen te ontwerpen waarmee je over water kunt lopen?

Ik houd er van om op tijd te komen maar ditmaal was ik wel erg vroeg. De afspraak stond gepland voor de volgende week maar Evie en Sonja schoven wat in hun agenda’s en het gesprek kon beginnen. Ik geniet er van als mensen niet alleen aandacht voor hun agenda hebben maar ook een agenda voor aandacht. Past ook wel een beetje bij het DNA van een ontwerper. Problemen zijn er om opgelost te worden en zijn er geen problemen dan creëren we die wel.  

Dit jaar bestaat Spark 20 jaar en dat gaat onder andere gevierd worden met een jubileum boek.  Vieren vind ik een mooi woord. De teugels laten vieren, even achterover hangen, de tijd vertragen  en een feestje maken. Omdat het leven niet vanzelfsprekend is. Ik denk wel eens dat veel projecten niet geïmplementeerd worden omdat we vergeten, misschien verleerd hebben om te vieren. Vieren verbindt het Doen weer met de Droom.

Als je droom omdraait, staat er Moord. Een mooie palindroom: Moorddroom. Het is al snel duidelijk dat medewerkers van Spark erg vervelend worden als ze tot middelmaat gedwongen worden. Ze moeten grenzen opzoeken omdat alleen daar geleerd wordt en de fascinatie is te vinden. En die fascinatie zit ook in kleine dingen.  Niet alleen in vliegende auto’s maar ook in het ontwerp van een barbecue tang. Subtiel en spectaculair. Het lijkt tegenstrijdig maar is dat niet. Tijdens het gesprek merk ik voortdurend bij beide dames het vermogen om met paradoxen om te gaan. Efficiënt en flexibel. Orde en chaos. Samen en alleen. Structuur en vrijheid.  De kunst is om al deze schijnbare tegenstellingen alle gelijktijdig als waar te zien en te proberen deze maximaal te benutten in de manier van organiseren. Het is nog te vroeg om te zeggen maar ik ben onder de indruk van de manier waarop Spark haar zaken voor elkaar lijkt te hebben.   

“Ach, waren de mensen wijs en wilden daarbij wel, de wereld was een paradijs, nu is ze veel een hel.”  Een zin uit een toneelstuk van Shakespeare, die ik ooit in een vorig leven uitsprak. Het is fijn om in de buurt te zijn van mensen als Evie en Sonja. Wijs en welwillend. Een mooie kennismaking met een mooi bedrijf. Wordt vervolgd.

In het naar buiten gaan, loop ik Duzan Doepel tegen het lijf. Duzan is bio-klimatisch architect (www.doepelstrijkers.nl) . Een man met een missie, die daaraan ook vastgehouden heeft in moeilijke tijden en nu eindelijk de erkenning daarvoor krijgt. We hebben een kort gesprekje over zijn inaugurele rede als lector van het kenniscentrum Sustainable Solutions van de Hogeschool. Ik voel altijd veel vreugde als ik in zijn buurt ben.

De regen is opgehouden als ik tevreden de monumentale stalen deur achter mij dicht doe. Een Hollandse lucht en een gesprek met echte mensen. Hoe mooi kan het leven zijn? Hoopvol start ik de auto op weg naar het Wellant College dat mij gevraagd heeft om projectleider te worden van een nieuwe opleiding: Urban Green Development. Wordt vervolgd…..

Power to the people

Gisteren een prachtige aflevering van Tegenlicht gezien van een week geleden. Over initiatieven met wijdstrekkende gevolgen. Hieronder een kort fragment. Voor de volledige uitzending: www.tegenlicht.nl. Kijk, geniet, pink een traan weg en kom in actie. Het wordt echt steeds leuker!!

Hotspot of hutspot?

Gisteren weer mijn RDM dag. RDM Campus is voor mij nog steeds een doorwaadbare plaats, een hotspot in een overwegend verdord en schraal onderwijslandschap. Het valt mij op dat ik 'nog steeds' schrijf. Nog steeds wil ik bij deze club horen maar ik merk wel dat mijn aanvankelijke enthousiasme tanende is. Waarom?

 RDM Campus is ooit gestart door een paar mensen met een idee. Noem het passie. De dwingende emotie die maakt dat wij soms zeer irrationele dingen doen. Wat bezielt de medewerkers van nu om RDM Campus te kiezen als plek om denken en doen in onderwijs duurzaam te veranderen en van toegevoegde waarde te zijn voor de regionale creatieve maakindustrie?

pionier of pion

Gisteren ervoer ik weer die bezieling tijdens een kennisdeelbijeenkomst van de project coördinatoren die betrokken zijn bij Innovatieteams. Allemaal pioniers met passie. Passie drijft mensen er toe om offers te brengen zodat een doel dat groter is dan zijzelf tot leven kan komen. In de gesprekken met de mensen van het eerste uur is dat vuur nog steeds voelbaar. Nog steeds geloven deze pioniers in de potentie van RDM Campus. Geen pretentie maar potentie. En die wordt gevoed door een diepe intentie. Je diepste intentie bepaalt je uiteindelijke resultaat. Niets meer en niets minder. Tegelijkertijd zien we dat organisaties met alleen maar passie het niet redden. Passie heeft structuur nodig om te overleven. Een WAAROM zonder HOE, passie zonder structuur, heeft een zeer hoge kans op mislukking. Passie heeft dus structuur nodig om te overleven maar structuur heeft passie nodig om te overleven. Zonder passie is een pionier al snel een pion en dat wil niemand zijn toch?

Je zou kunnen zeggen dat het WAAROM puur een geloof is, het HOE de acties zijn die we nemen om ons geloof te realiseren. Het WAT zijn de resultaten van die acties. Als deze drie in evenwicht zijn, ontstaat er vertrouwen en krijgt de ander het gevoel dat er sprake is van waarde. Als mensen zich niet bekommeren om het Waarom van een gemeenschap, brokkelen de voordelen daarvan al snel af.

hotspot en Big Freeze

In het boek Hotspots presenteert Lynda Gratton een formule die voorspelt of een organisatie Hotspots kan realiseren of voor altijd en eeuwig in The Big Freeze moet verblijven.

Even een korte beschrijving. Hotspots zijn situaties waarin mensen op een nieuwe manier samenwerken, zodanig dat ze op basis van hoge intrinsieke motivatie ongekend productief en innovatief zijn.

Ik merk dat we met de innovatieteams op een grens zijn aanbeland. We werken met allemaal mensen met een enorme drive om het onderwijs beter te maken en tegelijkertijd zien we dat de systemen van de grote moederorganisatie steeds dwingender gaan worden, heer en meester dreigen te worden over het onderwijs. Steeds meer regelgeving, steeds meer controle en verantwoordingsdrang. Een grote dysbalans tussen sturing en ruimte. En vind daarin maar eens je ontwerpvrijheid.

simpele rekensommen

Ik heb altijd wat last gehad van controle drang. In mijn mensvisie zijn mensen geneigd tot het kwade maar bereid tot het goede. Maar omdat we bang zijn tuigen we enorme diensten van managers en systemen op. Ooit ben ik een mooi rekensommetje tegengekomen van Teun van Aken die daarmee de vloer aanveegde: Verandering=(Talent+Leiderschap) : Management. Welk getal je ook invult, management is het grote mankement. Meten is weten.

Lynda Gratton hanteert in haar boek een andere rekenkundige vergelijking:

Hotspots=( Coöperative Mindset x Boundarie Spanning x Igniting Purpose) x Productive Capacity.

De productieve capaciteit van de mensen bepaalt uiteindelijk of de gezamenlijke potentiele energie wordt omgezet in functionele, productieve energie. Organisaties waarin geld, competitie en hokjesdenken de boventoon voeren, zijn gedoemd tot the Big Freeze. Er moet een mindset van samenwerking zijn. En die is er of die is er niet. Die kun je niet maken, je kunt hem wel breken.

Met betrekking tot de boundary spanning waar Gratton het over heeft, kun je ook zeggen dat dat die er is binnen de innovatieteams. Docenten werken samen met anderen die van buiten de begrenzing van de eigen opleiding of instituut afkomstig zijn. Alleen dan krijg je waarde creatie door bekend en onbekend en oud en nieuw met elkaar te combineren. Het doel is dus dat mensen en organisaties niet in hun 'comfortzone 'blijven hangen maar erop uit trekken om nieuwe dingen te proberen met mensen die ze anders niet tegenkomen.

Dit toont meteen de paradox. Mensen werken het lekkerst, zijn het meest geneigd tot het delen van hun intellectuele en emotionele kapitaal (vlak dat niet weg), als zij zich vertrouwd en gerespecteerd voelen. En dat gebeurt in de ontmoeting. Tijdens bijeenkomsten als die we gisteren hadden.  In die groep zitten mensen die Gratton boundary  spanners noemt. Mensen die geboren lijken te zijn om muurtjes slechten. Om mensen uit te nodigen om over hun muurtje heen te kijken. Net als ik legt ook Gratton de bal bij de managers die ruimte in moeten bouwen voor het mogelijk maken van 'die goede gesprekken en ontmoetingen' en die de grensverleggers in staat stellen om hun ding te doen. Verbinden.

heartfelt commitment

Zet een groep mensen bij elkaar die samenwerking in hun aderen hebben stromen en waarvan een belangrijk deel weinig tot nooit met elkaar heeft samengewerkt en er zal iets ontstaan. En of dat echt waardevol is, is afhankelijk van de energie die een opdracht oproept. Een beetje vlam in de pan moet er wel zijn. Is onderwijs een lege emmer vullen of een vuur ontsteken? Voor de innovatieteams betekent dit dat opdrachten naast realistisch ook uitdagend moeten zijn. Maar we zijn er nog niet als mensen in vuur en vlam worden gezet. Het vraagt ook het vermogen om gedisciplineerd te werken aan het productief maken en houden van de hotspot.

En dan zijn we weer terug bij de diepste intentie. Om 'heartfelt commitment'.  Op alle niveaus. Op het operationele van de docenten en de projectleiders van de bedrijven, het tactische van de managers en het strategische van de directie/ bestuurders. Pas dan kunnen afspraken gemaakt worden en kloven overbrugd worden. Vanuit het delen en afstemmen van de diepste intentie ontstaat er zoiets als het synchroon lopen met elkaar waardoor mensen weten wanneer wat van iemand verwacht kan en mag worden. Geen slap gelul meer zonder inhoud maar het spannen van de boog. Is een voorwaarde om productief en innovatief te zijn. Mensen moeten deadlines hebben maar moeten aan de andere kant ook de ruimte hebben om te reflecteren en nieuwe ideeën te genereren. En in dit ritme, deze balans tussen spanning enerzijds en ruimte anderzijds, ontstaat de magie van het leren.

Uit de bijeenkomst van gisteren was de algemene conclusie: breng het systeem in kaart. Achterhaal welke processen en activiteiten bijdragen aan het ontstaan van hotspots en welke dat verhinderen. Ontdek hefbomen en onderneem actie. Zorg dat RDM Campus niet afglijdt tot weer een locatie waar onderwijs wordt gegeven maar een plek is waar werkelijk werk gemaakt wordt van leren en innoveren. Maar misschien zijn die twee woorden wel synoniem aan elkaar.

Volgens mij, en gelukkig ben ik daar niet alleen in, staan we voor een keuze die eigenlijk geen keuze is. Of we gaan terug naar de oude situatie en trekken de teugels nog wat strakker aan of we maken een evolutiesprong door te aanvaarden dat de oude manier van onderwijs en organiseren niet meer van deze tijd is. Op dit moment zie je dat mensen vanuit een automatische reflex krampachtig weer de controle kant opzoeken maar dit is een achterhoede gevecht. De tijd haalt de systemen in.  De oppervlakkige en reactieve symptoombestrijding en –beheersing in het oplossen van de steeds verder groeiende mondiale crisis in het evolutieproces in de natuur en de cultuur op aarde los te laten; het leven als georganiseerde reis van wieg tot graf werkt niet meer. (Rob Land)

tot slot?

Two roads diverged in the woods and I took the one less travelled by and that has made all the difference. (Robert Frost)

We staan op een boeiend kruispunt. Aan iedereen in de organisatie is de vraag: kiezen we voor de bekende weg terwijl we weten dat die doodlopend is of gaan we met elkaar op zoek naar een werkelijk duurzame toekomst?

Ach, wie weet moet ik hier ook niet al te veel woorden aan wijden. De tijd zal het leren. Een bemoedigend beeld daarbij vind ik de metafoor van een kankergezwel die zijn omgeving kaal- en opvreet en als er uiteindelijk niks meer te eten is, dan eet het zichzelf op. Zo zal het met systemen ook wel zijn.

De intentie van gelijkgestemden

Gisteren had ik weer een ontmoeting met Arie Voorburg. Hij is als filosoof/ systeemecoloog bij Arcadis en betrokken bij diverse grote innovatietrajecten in Rotterdam. Een heerlijk gesprek over ploeterende piramides en bruisende netwerken. Traditionele organisaties lossen hun problemen op met hiërarchie en routines, met harkjes en piramides. En die piramides moeten plat. Een platte organisatie zit zo in elkaar dat routines voortdurend vanzelf ter discussie worden gesteld waardoor je de condities creëert om je voortdurend aan te passen aan de omgeving en tot vernieuwing komt.  Arie nuanceert door in te zoomen op het verschil tussen adaptatie en evolutie. Adaptatie is een intern proces en evolutie is het ontvouwen daarvan in de buitenwereld.

Arie is een Veranderaar, iemand die het verschil wil maken. Ik zie mijzelf meer als een Ontwikkelaar. Ik ben meer iemand die aansluit bij wat is. Volgens mij leidt ontwikkeling altijd tot groei en verandering maar leidt verandering niet altijd tot ontwikkeling. Toch maar eens aan Arie voorleggen.

Hierna had ik een voor het eerst in heel lange tijd weer een ontmoeting met Rien. Rien is theoloog en uiterst behoedzaam. Ieder woord is weloverwogen en toch ben ik dol op die man. Telkens verbaast het mij hoe gemakkelijk we met elkaar omgaan. Moeiteloos. Ondanks of misschien wel dankzij het feit dat we heel verschillend zijn, aanvaarden we elkaar volledig. Is eigenlijk ook heel natuurlijk. Alles in de natuur neemt de weg van de minste weerstand en zo is dat ook in onze relatie. 

We spreken over het belang van levende rituelen en de dag van de Dialoog die hij in Leeuwarden organiseert. Geen debat, geen discussie maar een dag waarop mensen door diep te luisteren, door afstemming op zoek gaan naar antwoorden. Zonder afstemming….ontstemming. Met Rien is die afstemming er meteen. Zitten al snel op dezelfde golflengte en dat levert iedere keer weer een verdieping op van onze vriendschap. Noem het geluk. En gelukkig ben ik als ik dat niet hoef te zijn. 

 

De hoer, de zakenvrouw en de dominee

Zojuist kwam ik haar weer tegen. Het was  al weer een kleine twee jaar geleden dat we elkaar voor het laatst gezien hadden en tijdens die ontmoeting voorvoelde ik al een scheiding. Zij zakenvrouw die overal kansen zag. Ik, zak en man die vooral bezig was met het investeren in relaties. Sommige waarheden passen niet in één doosje.  Ook nu, net als toen, een kort moment van herkenning, twee minuten uitwisseling waarna ze weer vertrok.  De zaken gaan voor het meisje.

Toen aan Jacques Brel de vraag gesteld werd of hij het niet vervelend vond om zo vroeg al te sterven, hij werd slechts 49, was zijn antwoord: “Ach, waarom een kilo rosbief als één plakje al zo lekker kan zijn?” Brel heeft zijn tijd goed gebruikt al kun je natuurlijk je vraag stellen of er zoiets bestaat als je tijd goed of slecht gebruiken. Misschien is het beter om te zeggen dat hij zijn tijd gebruikt heeft. Hij heeft gedaan wat hij moest doen. Maar hier struikel ik over het woordje ‘moest’.  Hij heeft gedaan wat hij heeft gedaan,  is misschien wel het meest accuraat.

Ik doe wat ik doe. En vraag niet waarom. Een prachtig lied over een prostituee/ filosoof. Niet eentje die vragen stelt maar vooral doet waar ze zin in heeft. Niks geen geouwehoer maar gul genieten en geven. En nemen in het zelfde ogenblik. Geef en je zal gegeven worden. Terwijl ik dit schrijf vraag ik mij af of dit ook geldt voor vergeven. Vergeef en je zult vergeven worden. Kan ik mijzelf geven zoals die prostituee? Kan ik ook net als zij zover gaan in vergeving van zichzelf en van die sloeber die bij haar komt en niet bij zijn vrouw? De werkelijke kracht ligt in iemands vermogen tot vergeven en mededogen hebben. Ach, kom maar eens hier en geniet nog maar een keer.

Echte schoonheid en rijkdom is niet gelegen in uiterlijkheid maar in de pracht van je geestkracht, je oprechtheid en je dienstbaarheid naar anderen. Terwijl ik deze woorden schrijf kom ik weer de dominee tegen die zijn preek voorbereidt.  Met deze dominee kan ik mij gemakkelijk verbinden maar is dat ook zo met de prostituee in mij? Eigenlijk ook wel al voelt het wel wat schraal als ik te diep in de huid van de hoer kruip. Maar ik kan haar wel in mij vinden. Niet alleen in het verhuren, verhoeren zouden de Duitsers zeggen, maar ook in het geven van mijzelf. In iedere opdracht geef ik mij. En soms geef ik mij zelf weg en houd daar achteraf altijd toch een rot gevoel aan over. Maar gelukkig gebeurt dat niet vaak. Meestal ervaar ik een retourstroom. Is er sprake van een wisselwerking.

Waaraan ijk ik de waarden in mijn leven, waaraan hecht ik nou werkelijk waarde? De dominee komt weer even langs. Wat geeft het als je de wereld bezit maar schade lijdt aan je ziel? Het gaat er niet om hoeveel ik heb maar hoeveel ik kan geven. Het echte geheim van geluk is gelegen in het geven.