Teen en Tander

Kennis betekent iedere dag iets nieuws leren. Wijsheid betekent iedere dag iets los laten.'
(Zenspreuk)

Een mens wordt niet als massa geboren en toch laat hij zich flink bepalen door de Mening van Men. Personal branding voor corporate casual clothing. I Phone. Why join the Navy if you can be a pirat?” vroeg Jobs zich af.  En en masse werden we piraten. Met zijn allen in een lange rij. Polonaise op het nieuwe jargon. Duurzaamheid, innovatie, zwermen, integrale aanpak. Met zijn allen zijn we blij, met zijn allen zij aan zij en als iedereen het doet, ziet niemand mij. (Bram Vermeulen)

We leven in een verwarrende tijd. Aan de ene kant wordt gepredikt dat het individualisme zijn langste tijd heeft gehad en dat het tijd wordt voor co-creatie, coöperaties en communicatieve zelfsturing. Aan de andere kant is er de roep om eigenaarschap, op eigen kracht, zelfredzaamheid en zelfsturing. Het lijken twee waarheden die moeilijk met elkaar in een doosje passen. Maar is dat ook zo?

Eén van mijn grote leermeesters is Byron Katie geweest. Voor haar was ‘confusion the only suffering.’ Verwarring heeft altijd te maken met een schijnbare keuze die we moeten maken. Teen of Tander. Zus of zo. Of of. Typerend voor een exclusief, digitaal en beperkend wereldbeeld. Je kunt nu één keer niet alles hebben. Maar is dat ook zo?

Ik herinner mij een andere grote leermeester, Shanti van Iersel. Mijn psychologiedocent op Ubbo Emmius. Na mijn geweldsmisdrijf kreeg ik van hem een bandje met de tekst van zijn Meester Bhagwan. Neither this nor that. Het bandje heeft een belangrijke rol gespeeld in de verwerking van het misdrijf. Al kom ik er nu pas achter dat ik de tekst zo’n dertig jaar geleden anders heb beluisterd en beleefd dan nu. “Whenever you’re in doubt, just simply say to your self: Not do.” Althans, dat dacht ik toen. Pas kort geleden kwam ik er achter dat hij zei:  Whenever you’re in doubt, just simply say to your self: not two.” Niet twee. Niet of…of, maar en en. Teen en Tander. Individualiteit en Collectiviteit. Coöperatief/ communicatief en Zelfsturing. Arnold Cornelis was zo gek nog niet in zijn bewering dat we in de overgang zitten van een sociaal extern gestuurd regelsysteem naar een communicatief zelfsturingssysteem. En bij iedere overgang horen rode waarschuwingslichten.  Niet oversteken bij rood licht. “Maar er komt in velden noch wegen een trein aan?” Blijft u wachten of rijdt u verder?

De natuur is een goede leermeester. We hebben kuddes, scholen en zwermen. The wisdom of the crowd. En toch wordt die wisdom pas gevonden door een paar individuen die een andere richting in slaan. Vaak zijn dit individuen met een beperking en die dus daarom niet gehinderd op zoek gaan naar ruimte voor iets nieuws. In de beperking toont zich de Meester. Een voorbeeldje van een mooie beperking vind je bij de mieren. Mieren hebben twee belangrijke eigenschappen. Ze ruiken en scheiden geuren af. En dat levert prachtige bouwwerken op. Nu zijn er in die kolonies ook een paar, niet echt veel, individuen met een beperking. Ze scheiden wel geur af maar ruiken niet. En soms, vooral als voedsel schaars wordt, raken ze van hun padje en slaan nieuwe wegen in. En terwijl ze op zoek gaan naar nieuwe voeding, scheiden ze hun geur af. Na een tijdje zie je dat deze beperkte geesten gevolgd worden door de horde die op zoek gaat naar nieuwe voedingsbronnen. Misschien ben ik een mierenneuker maar voilà…. Een ander voorbeeld vind je in de scholen.

Een school visjes blijft bij elkaar, omdat de schubben van de visjes reageren op minieme drukverschillen in het water, veroorzaakt door het visje ernaast. Hierdoor zwemt de hele school tamelijk synchroon. Als je de school zo zou laten, zou de school eigenlijk alleen maar doelloos rondjes zwemmen. Gelukkig zijn er ook visjes, die niet zo gevoelig zijn voor wat het visje ernaast doet. Ik noem ze autistische visjes; je kunt de gevoelige schubben vergelijken met spiegelneuronen, en een gebrek aan goed functionerende spiegelneuronen bij mensen wordt in verband gebracht met autisme.
Nu blijkt, dat ontdekkingstochten van scholen met visjes, te danken zijn aan deze autistische visjes. Zonder erop te letten wat hun buren doen, zwemmen deze visjes soms een andere kant op, waardoor ze nieuwe wateren ontdekken. Teveel autistische visjes in een school zou maken dat de school uiteen valt. In een school visjes heb je dus een paar autistjes nodig, en daarnaast heel veel volgers. Visjes die met hun schubben voelen en nadoen wat het eigenwijze visje onderneemt.

En zo zijn er nog veel meer voorbeelden te noemen uit de dierenwereld en het is verleidelijk om ze allemaal te noemen. Ik noem er nog slechts eentje. Het verhaal van Imo of de honderdste aap. Ergens in de Stille Zuidzee leefde een apenkolonie rustig en gelukkig. Het begin van een mooi verhaal. Ze deden wat ze altijd al deden en kregen wat ze altijd al hadden gekregen. Onder andere ondergescheten kokosnoten en bananen. Imo vond dat niet echt lekker en waste zijn bananen in zee. En iedereen dacht: “Die Imo is gek.” Maar plotseling was er een tweede aap die hetzelfde deed. Niks aan de hand, de derrie werd nog steeds in stevige stralen op de vruchten geloosd. En toen kwam een derde aap die zich onttrok aan de kadaverdiscipline. Een vierde. Een vijfde. En bij de 27^e aap ging in een rap tempo de hele boel overstag. Alle apen wasten hun kokosnoten en bananen voortaan voordat ze deze opaten. En het bijzondere was, dat dat gedrag ook zichtbaar was op eilanden ver verwijderd van dat eiland van Imo. Geen sms, geen skype, geen mail en toch een enorme gedragsverandering?

Ook binnen organisaties waar ik werk, kom ik de Imo’s tegen, de hoogbegaafde autisten, de dwarsdenkers. De kleine groep innovators die de rand van de nieuwe kern al zien. Omdat ze niet anders kunnen. En volgen we hen in deze tijd van verwarring of houden we halsstarrig vast aan denkmodellen die hun langste tijd hebben gehad? En is dat een keuze? Ik geloof het wel!